De introductie van een basisinkomen op Aruba? Waarom niet?

Leestijd: 4 minuten

Per 1 januari 2017 heeft Finland haar eigen versie van de eeuwenoude utopische gedachte van een basisinkomen voor elke burger gelanceerd (hierna: ‘BI’; ofwel Universeel Basisinkomen, Onvoorwaardelijk Basisinkomen, Gegarandeerd Minimuminkomen, o.a.). Een basisinkomen van EUR 560,- wordt verstrekt aan een groep van 2.000 werklozen. Dit bedrag is toereikend om bepaalde basisvoorzieningen te dekken. Indien de deelnemers werk vinden, blijven zij het bedrag ontvangen. Het experiment moet uitwijzen of het BI de bureaucratie aantoonbaar vermindert. Verder worden de effecten van het BI op de arbeidsmarkt onderzocht.

Onder het stelsel van het BI ontvangen alle burgers een vast (basis)inkomen van de overheid. Het BI is niet aan vereisten onderworpen (bijvoorbeeld het actief zoeken naar werk) en alle burgers hebben daar onvoorwaardelijk recht op, zonder uitzondering, en onafhankelijk van hun inkomen. Zo hebben armen, gemiddelde verdieners en rijken op dezelfde voet recht op het BI.

Het doel van het BI is onder anderen het bestrijden van en, indien mogelijk, het volledig afschaffen van de armoede. Het BI is geen nieuw concept. In de 16de eeuw heeft Johannus Ludovicus (1492-1540) Vives het idee van een gegarandeerd basisinkomen uiteengezet en de argumenten daarvoor uitgewerkt. Eind 18de eeuw heeft Thomas Paine het concept van een ‘basic endowment’ tot in de details uitgewerkt, waarbij aan de burger bij het bereiken van de meerderjarige leeftijd een vast bedrag zou worden verstrekt.

Het Finse experiment is niet uniek en ook niet de eerste van haar soort. In het verleden zijn verschillende experimenten gedaan. Sommige experimenten zijn nu aan de gang en binnenkort worden er nog meer verwacht.

Haalbaarheidsstudies

In Kenya en in Uganda zijn sedert 2008 studies gaande over onvoorwaardelijke geldverstrekkingen. India is sedert 2010 ook met haar eigen pilotstudie bezig. Tot nu toe hebben de studies veelbelovende resultaten geboekt.

Gemeente Utrecht heeft per 1 mei 2017 een pilotstudie ‘Regelarme bijstand’ gelanceerd. Deze pilotstudie heeft als doel na te gaan of een soepeler bijstandsregime een positief effect heeft op de re-integratie van de werklozen.

Groningen, Tilburg, Maastricht en Wageningen beogen alle een eigen BI pilotstudie.

In 2015 is in Italië een vergelijkbaar project gelanceerd waarbij de inwoners van de streek Friuli-Venezia Guilia een geldelijke bijstand ontvangen van minimaal EUR 70,- en maximaal EUR 550,- per maand. Het project duurt twee jaren en de deelnemers moeten aantonen dat zij actief naar werk zoeken.

Ontario (Canada) heeft aangekondigd haar eigen pilotstudie te zullen lanceren. 4.000 mensen met een laag inkomen zullen een aanvulling op hun inkomen genieten voor de periode van drie jaar.

San Francisco (de Verenigde Staten) overweegt ook een pilotstudie, die gericht zal zijn op gezinnen en kinderen.

Ook Taiwan evalueert een BI pilotstudie.

Gedurende de afgelopen verkiezingen in Frankrijk vormde het BI een prominent campagneonderwerp, nadat de kandidaat voor de Socialistische Partij Benoit Hamon aan iedere burger van 18 jaar en ouder een vast maandelijks bedrag van EUR 750,- beloofd had.

Gangbare veronderstellingen

‘Het zomaar weggeven van geld stimuleert luiheid’

Algemeen wordt aangenomen dat het zomaar verstrekken van geld aan mensen deze verder zou stimuleren om niets te doen. Studies wijzen echter anders uit.

De uitkomsten van de BI studies in Kenya zijn in een rapport gepubliceerd (Household Response to Income Changes: Evidence from an Unconditional Cash Transfer Program in Kenya). Het rapport concludeert o.a. dat uitgaven voor eten, zorg en scholing zijn gestegen terwijl dit niet het geval is voor alcohol en tabaksproducten. Ook de uitgaven voor en investeringen in zelfstandige arbeid zijn gestegen.

De BI studie in India heeft vergelijkbare resultaten geboekt (A little more, how much it is… Piloting Basic Income Transfers in Madya Pradesh, India). Deze resultaten wijzen uit dat huishoudens het geld verstandig uitgeven. Het gebrek aan voorwaarden heeft niet geleid tot geldverkwisting aan bijvoorbeeld alcohol, maar tot verantwoorde uitgaven voor eten, zorg, scholing en voor andere leerzame en dienstige doeleinden.

‘Het BI is te duur’

Een ander misverstand is dat het BI te duur zou zijn. Aan een inefficiënt bijstands- en belastingorgaan hangt echter een duur prijskaartje. De financiering van een BI kan worden gerealiseerd door middel van een ‘flat income tax’ (een inkomstenbelasting met een vast tarief in plaats van progressief), en een inkrimping van de bijstandsbureaucratie.

Een ‘flat income tax’

Ierland heeft een studie omtrent het BI gedaan en in een publicatie (Basic Income – Why and How in Difficult Economic Times: Financing a BI in Ireland) geconcludeerd dat een flat income tax van 45% (in samenhang met wijzigingen in de bijstand) voldoende zou zijn. De huidige Ierse progressieve inkomstenbelasting zou dan vervangen worden door een flat income tax van 45%.

Ook anderen stellen dit idee voor. In een artikel (How a Basic Income would reduce taxation) over de invoering van een BI voor Groot Brittannie wordt een flat income tax van 35% voorgesteld. De bovenste laag van 55% zouden effectief belasting betalen, terwijl de onderste 45% een belastingteruggaaf zou genieten.

In weer een ander artikel (Eliminate Poverty with Universal Basic Income and Flat Income Tax (UBI-FIT)wordt verdedigd, dat de oplossing voor de armoede gevonden kan worden in een combinatie van een relatief hoge flat income tax (van 35-50%) en een BI dat gelijk is aan de armoedegrens.

Waarschuwing van de OESO

De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) heeft ervoor gewaarschuwd, dat door het BI de armoede juist doet toenemen. Volgens een rapport (Basic Income as Policy Option: Technical Background Note Illustrating Costs and Distributional Implications for Selected Countries) zou het BI ver onder de armoedegrens uitpakken, indien het conform het niveau van de huidige uitgaven zou worden gefinancierd. Een BI zou een forse belastingverhoging vergen. Echter, dan nog zou het BI de armoede niet aantoonbaar beperken. Vergeleken bij de huidige bijstandsprogramma’s zouden sommigen zelfs er op achteruit gaan. Benadrukt wordt dat het rapport van de OESO niet gebaseerd is op empirisch onderzoek, maar slechts een theoretische studie betreft.

Een BI voor Aruba?

Is de invoering van een BI op Aruba realistisch? De resultaten van de Finse studie zullen uitmaken of het BI de bureaucratie daadwerkelijk doet verminderen. De resultaten van de studie in gemeente Utrecht en van de beoogde studies in Groningen, Tilburg en Wageningen zullen daarbij van belang zijn. Indien een BI voor Nederland haalbaar en doeltreffend zou blijken, waarom dan ook niet voor Aruba? Aruba is haar financieringstekort tot een aanvaardbaar niveau terug aan het brengen. Eenmaal zover, en in afwachting van de resultaten van studies, zou men alvast kunnen beginnen met na te denken over het BI-concept als middel ter bevordering van de sociale gelijkheid en ter bestrijding van de armoede op Aruba.